Dawn paralṭha Hrang Hlei

Hrang Hlei

Baihmaisa

Dawn paralṭha Hrang Hlei tuanbia ṭial ka van tim tik ah an chan lio ah cabu in an tuanbia hna hi ṭial le chiah asi lo caah adik te cun chim khawh asi lai lo caah kan thei tawk kan van khawmhsuat mi zong hi ṭial phu asi ko ka van ti caah hmai lei Mino hna nih kan theih ve ding hrimhrim ah tin ka van i timh nak hi asi, tlam cu atling hrimhrim lai lo nain theih verengreng nak ah ti in ka van ṭialnak hi a si.

Dawn Paralṭha Hrang Hlei ti hi cu a phu lo zong kan ti kho men, ti ding zong asi lo zong kan ti kho Dawn ṭhiam tu cu amah pei asi cu zong kan ti kho sihmanhsehlaw Dawn kokek asinak atlau lo caah Dawn Ral zong sihmanhseh Dawn sinak kan lai hritan nak cu atlau kho lo mi kan si, kan nih zong laimi kan si lo chin mi kan si lo/ Dawn khua ka si lo tiin au len hmang nih law kan sinak cu a tlau kho lo kan mah minung tu cu kan tlau kho kan sinak cu a tlau hlei lo caah Dawn Paralṭha Hrang Hlei ka van tinak asi.

Dawn ah pasalṭha Hranghlei hi mi huaisen bak timi arak si Mar le bang nih cun(lusei) i an ṭial ningah cun “LASI” siam tiin anrak ṭial. Cu tikah Hranghlei nih anram vaih nak ah sa akah i akah mi kha Sailuai nih akah veṭhan i sailuai nih keimah kah tiah acuh i cutik ah pasalṭha Hranghlei nih, Sailuai bawipa kha azo a langh i ningzak ngaiin atuah. Cu ruangah a zan ah Sailuaibawipa nih atlangbawi hawi le kha akawh hna i nihin ah Hrang Hlei nih ka bawi nak zawng zei hmanh ah rel loin ka zo aka langh.

A ka nehsawh a ka serhsat caah ka thin ahung tuk zeitin dah kan tuah ah aṭhat hnga tiah ati hna. A tlangchuak pawl nih bawinih cun na duhmi paoh tuah naknawl na ngeih ko cu teh naduh ningpaoh in kan tuah ko lai tiah an ti tikah Hrang Hlei kong an ceih mi vialte kha aceih tu hna chungah khan Hrang Hlei farnu pasal ai raktel ve tikah cu pa nihcun athli tein achimh hna i Hrang Hlei Pa Phun Zam nih cubantuk cun bawi zo langh le bawizeirel lo cu kan dihlakin salah an kan tlaihdih lai, cu caah a zanzan in kan zam a hauko ati i a zanzan in an sal le pawlhe “Zawlsei” khua ah an zam. Cu, cun Hrang Hlei nih asal le pawl kha Sailuai sin ah sutpi ka pawm piak u tiah afial hna i an vawng kal tikah Sailuai bawipa nih Calnak le Ralbil arak thah ter hna cu thawng cu Hranghlei nih atheih tikah hika i ka umpeng ah cun keimah zawng an ka thah ve lai tiah ati lio ah.

Apa Phun Zam nih kafar nu ka ngai tuk Dawn ah ka hawng tlawngta lai ati Hranghlei nih kal hlah an nin thah lai tiah a thlaoh Apa nih a thli tein pei ka kal lai cu ati i azan ah athli tein afarnu tlawn ah cun akal nihnih acam hnu ah tlung ding in phunzam cu ai thawh i Afapa Hranghlei nih cun Apa donpah khuhsi bauh pah in akal lio ah khuangthingmi (7) hrawng nih vawrhla an vawn thlirh i kan thah mi kha Pawipa asi ko ti thawng kha Hranghlei nih cun avawn theih tik ah, Hranghlei nih kapa pei an thah ko hi ati i mipakhat kha meithel in rilkoin avawn kah, cu tikah zawlsei bawikha kapa anthah caah ka thah ve hnan aka khamh kho hnga maw? Tiah ati i “Zawlsei” bawi nih kan khamh kho lai lo ati i Zawlsei khua cun Cawngtlaikhua Khuangli sinah an zam. Hranghlei hi mi chuak thiam muidawh pasalṭha mi huaisen asi caah Nikual nih amah changtu ah achiah cu cun Dawn cu Nikual ral he doh hram an i thawkcang Dawnram ṭum khan le an ral ven nak vialte Hranghlei nih atheih dihtikah ni khatkhat cu Pasalṭha Hranghlei nih akan thahviar te lai ti lawng khua an ruat i Sailuai le a miralṭha Calnak le Ralbil te hna cu lusei ram Cerhlun, Hngarchip, Thingsai tarpho,Khuahri hrawng ah mitampi he an vakvai i cu lio ah Sailuai nih cu ka hrawng ah chiah akhawlh hna i cu cu Fanai bawi nih zei ruang ah dah ka ram chungah chiah na khawlh a ti i Sailuai cu Khawhri khuataw ti khur ah khin an tlaih cu hmun cu atu tiang hin “Sailuai man na tuikhur” an ti peng rih. Sailuai cu bawi inn ah thah dingin an chiah i An bawi nupi nih nan mi tlaihmi cu ka vawnzoh hnik lai tiah ati i avawn zoh tikah mipumruaṭha Muidawh ngai asi kha ahmuh tikah: A....hipa hi that hlah u. “LASI” hna asi sual lai ati hna. Cu tikah Sailuai cu ake ah hreng an khenh an hreng khenh mi kha ṭhiṭha in an khenh lo pinah ṭhaṭhi in anveng fawn lo cu caah ahawngzam i Sailulak Pa hawng ka chia ati i Sailulak panih Dawn tiang avawn chiah Dawn zawngah mipi sin umloin Saisacannak ah Aidu buk ai sual i cu ka cun aum. Sailuai azam kar ah khan F.Cawnhmung khuabawi arak si.

Asi nain sailuai arak kirkha mipi nih an hmuh tikah bawiṭhing asi kha an hngalh caah bawi ah cun anser ṭhan, cu hnuah Calnak le Ralbil zawng an hawng kirve hna i cu ticun biatak tein Nikual ral he an i chim(doh) lengmang hna. Vawikhat cu Hranghleinih Dawn kha a vawn chim hna i Dawnram ṭumkhan vialte cu Hranghlei nih atheih dih i an bawhlo nakding khan athli tein alut i bawi fapa Vanceu le: Atupa kha athah hna, cu hnu ah vawrhla heh chet in a thlirh i a au cuah mah lio ah Hlawnceu Kambik (khuanawlpa) nih E..he..he. !!!

Hranghlei nangmah cu pasalṭha ka si mi kathah ngaihna na hei tidah mu.na zang rimnam he na thah mi kha fiangte in vawn zoh hnik tiah ahauh. Hranghlei nih avawn zohtikah atupa arak si, Hranghlei cu atap thluah mah cu hnu cun Hranghlei nih Dawn chimh kha aduh tilo aruang cu ka tule ka thahfawn sual hna lai ati caah asi. Cu, cun Dawn lei an thinhaan azualve i an Pasalṭha Calnak le Ralbil hna nih khuangliral cu an vachimh vehna i miluhe anrak tlung ve. Cu tikah cawngtlai bawi Nikual nih Dawn mi chimtupawl anrat nak kha adawthlat i Biate khuabawi kha nanram in anra maw? Tiah a hal hna i an ra tawn ko an rak ti, cu tikah khuangli nih atu cu Dawn michim tu anrat le cangka in Biate khualu Cawngtlai lei ep ah mei nan vawn kau lai i cu mei kan hmuh cun Dawn ral anra ti kan theih lai ati hna i cu hnu tlawmpal ah cun Dawn Pasalṭha Calnak le Ralbil le ahawile hna cu khuangli chim dingin an kal i Biate khua an phak bak khan Biate khua mi nih Cawngtlai lei ep Biate khua lu bo ah mei cu an vawn kau i amei ceu Nikual nih ahmuh tikah Dawn ral anra cang cu caah lam ṭhuang hmunthum in vat ṭhut hna u ati hna i azan khat nak ah zeihmanh an hmulo azanhnih nak zawng zeihmanh hmu loin an um ṭhan cu hnu ah azan thum nak ah Ralbil cu hmai atawn i a Meithalpar in sulkha ahai cuahmah i ka hmuhmi pauh cu ka kah hna lai tiin ralring taktak in hmai cu atawn cuah mah culio teah cun, Nikual ralpawl nih Ralbil cu Aphei ah kiak buk in an vawn kah! A cawl kho tilo atu cu nan mah caan acu vecang asi hih keimah Ralbil hi pei Nulo le Palo i an tuah tu hna cu kasi cu ahei ti hna zeihmanh faknak ngeilo bantukin Pasal hihi pei khua le ram caah kan timi cu asi cu, ka tawnmi cu Dawn caah thihtiangin kan tuar awk asi ko avawn ti bakah khan akap tupa nih Ralbil hngawng kha anam in vawntan a timh i a nam a bilhdeuh i Ralbil nih nan nam abilh tuk asi kha keimah nam in ka hngawng cu tan ko ati a nam cu apek i a mah nam lila in a hngawng cu antan cu hnuah cun hehchet tiah an i ṭhua (phomh) ṭhan hna i khuangli pawl um nak aṭhat deuhruang ah an pasalṭha Calnak kha an vawn kah ve i athih tikah Dawnral pawl cu an sung i an zam.

Mizo nih an ṭial ningah cun

“mizo” ṭialningah cun, Dawn Pasalṭha Ralbil le a hawi le Cawngtlai (Shalam) khua ‘run” ṭhiam ding an kal mi cu “Biate” bawi “Kairuma” ni Pasalṭha Ralbil le ahawi le cu Biate khua ah khual ah a raktleih hna an zupi (zupu) arak din hna i cu ti cun thluak chuah (zerchuah) in an caan an lak hna (An chelh khua mawng a) cu kar ah cun lamkal a thlah i “Khawihai” bawisin ah “Pawi” ral an racang tiin khawhai bawi sinah cun lam kal a thlah cu tik ah Khawhai bawi nih arak theih tiakah cun Nikual sin an biatiam mi cu khawi hai khua tlangah mei kan van khutter lai an rak timi cu mei khu cun Cawngtlai bawi Nikual cu an chim theihter, Nikual le khuami nih an mei khutmi cu ahmuh tikah Pawi ral (Dawn Ral) an racang ti an theihtik ah cun An khuapi cun zeitin dah kan rak tuah hna lai tiah arang khawh chungin Meṭṭing an tuah, mah lio caan i Nu khual Paralṭha pawl hna cu:

Hranghleia,

Chawngluta,

Kawlhanga,

Lalbawnga,

Thanherha,

Savawma,

Chalbawnga,

Tawka,

Kaphnuna,

Liantuvunga,

Chawngphunga,

Buangkela,

Mamkawia,

Kaiphunga,

Chhunkhama

Hna ansi, mah lio caan i Nikual pasalṭha pol hna hi an ṭhawngin a cak mi lawng te an si hna an mah lawng hmanh in ral doh ngam lawnhte an sihna, Khawhai phul(phong) ah cun Chawngluta le ahawi le nih Dawn Pasalṭha Ralbil le ahawi le hna cu an rak bawhhna i, Mi nung(10) nih an rak bawmh hna Ni(7) chung an bawh hna i an ra bel lo caah Pasalṭha Hranghlei le ahawi le nih thliakva chuah ah an rakbawh ve hna, Chawngluta nih Ralbil le a hawi le hi Thlikva chauh an kal azumh caah Khawhai phul ah bawhding an timi hi athin ahang a lungawiloin aum i sihmanhsehlaw amah nih abawh chuk hna caah Chawngluta cu sivang in a um lio ah lamlai i aral pol rading cu bawh in sivang in a um lio ah. Ralbil nih hmai atawn i Ralbil cu Chawngluta nih ahmuh tik ah a van kah i mi dang pawl nih Pasalṭha Ralbil a hawi le hna cu an van kah ve hna, Ralbil ril ko i an kah mi cu khat lei pol an khawngsawng tu pa nih a van tlan hnawh i Buangkela nih a hmuh i Ralbil lu cu Buangkela Nam in Tawka nih a hngawngtan avan i tim ah cun Dawn Paralṭha Ralbil amit ai rak u an ti, Tawka nih hi paralṭha asi nain Dawn Paralṭha lu atan ah hin ther le phang(ṭih) bu in a tan ti asi, midang nih an hal tawn zongah hin Tawka ni hin achim duhbel lo an ti. Azurit mang keng loah cun Dawn Paralṭha lu alak hi achim tawn tiin an ṭial.”

Pasalṭha Hranghlei hi asan lei fit 5^/.10^//si in amah hi mingo hmai thlakṭha mi muidawh pachuak thiam asi a mah hmu tu pawlnih cun an chim, Amah hi Dawn pasalṭha asi i raltuk acawn lio ah hin ramtang i hnah chawlcar lak a kal zongah hin thawngvang ngei lo bak in ram avai kho mi asi anti.

Cu ticun Hranghlei cu Dawn pasalṭha hna an thah hlan deuh ah Dawn khua cu a tu le tu an va ṭhiam tawn hna, Dawn pasalṭha Ralbel lei Calnak an hawi le zong nih ni kual ral cu an ṭhiam ve tawn hna, cu ti cun an i tu leng mang hna ni khat cu Hranghle cu Dawn ral ṭhiam ding in a hawipa Vawmkaia i ṭhit in lungler bawi fapa that dingin thingsai khua in lungler cu an fuk i khua chung an lut khawh lo caah lolam mitlungkal a hawipa he cun an bawmhhna cu lio ah cun pa pahnih an hmuh hna i pa khat veve an van zuanhnawh hna cu tik ah an i ruah nak in an ṭhawngṭha ve caah saulak an isual hna Hranghlei nih cun a vuak mi hawipa cu a hawng ah avan seh i cu ti cun a van tei khawh a hawi pa zong nih cun a vuak mi hawipa cu a lu avan lak ve, cu ti cun khua chungah cun an lut i ralveng tu polnih cun tlinglo mi nan um maw khua atlaicang kutka kan khar cang lai hi avan titik ah an thahmi han i an nupi le pol nih cun kan pasal le an tlungrih lo an van ti caah lungler khua pavialte hna cu an van i hmu khawm hna i cu ti cun ralkut in an thi asi lai an ti i an van kawl hna i an ruak cu an hmuh hna a thattu kawlding cun an van i timlam cu tik ah aphuphu in kal nak cu an iṭhen hna i hnudeuh ah khin ho dah thingsai kua lei ah kal lai an tihna i Hranghlei nih kan mah kan kal lai avan ti a hawi pa Vawmkaia he cu an mah le mah kawlah cun an kal.

Pasalṭha Hranghlei cu meithla kah thiam ramvak mi asi i miralṭah mi si mi huaisen zong asi, a thazang ṭhan lio ah hin mi tlamngai khua raut kho zong asi pinah mifim sifak mi zong adawmi zong asi fawn,

A upat hnuah ramvak kho loin aum hnu ah ramvai pawlnih sa an kah caan ah vawrhla an vorh caan ah hin a zaangṭhan lio hna ngai in, atar kung kul hnuah lengah chuk in vawrhla cu sa in(tlirh) hi tihin (mizo ṭialning tein)

awm vial leh maw,

Tharsa nan va hawl chu e,

Kei chu e, par bang e,

Ka chuai ai e;

Lam chho kai lai e,

Ka zuam lo e.

tih chu mittui tla chungin a lo chham ve thin

A kuhnu an tar langhmi hna.

Ral pa (5)

Sai pa(2)

Se le pa(2)

Ram sial sawm(13)

Ca kei(pawpi) pa(3)

Sakhi tel loin saza(300) cung akap

Ruai voi(82) aṭheh

Ramvaih ah hin thawngpang adin khoh tukah hin vazar apangmi zong atleih khawh hna.

Sazuk(ngengpi) hna ahnung lei in pelin nam nih asah khawh athah khawh.

Kum - 88 asiah athi

April ni 2, 1942 khan Chawngtlai khuaah a thi.

Hrang Hlei thlan cu Chawngtlai venglai Isua Kohhran Biakinn in 100ft hawng ahlatnak ah hmuh khawh asi.

Fa nu pa(4) angeihhna

Romani pa tiah auh asi beh.

Afa hniang cem Pi Hmingliani asi i chawngtlai khuah February 28, 2015 ah athi.

Note : A tuanbia ṭialding tampi aum ko nain mah vial hi ka khawmhsuat khawh mi asi kan chim lomi le kan ṭial lomi zong tampi aum ko a dih l;ak ṭialding cun atamtuk caah a poimah ka tinak zawn tete ka van khawmh suakmi an si hna.